Μάκης Σπαθής, Καθηγητής ΣΕΜΦΕ ΕΜΠ
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Η Εποχή» της 20.10.2015
Μετά την απόφαση της σημερινής κυβέρνησης να αποσύρει από τη Βουλή το πολυνομοσχέδιο για την παιδεία, γνωστό ως «νόμο Μπαλτά», το τοπίο στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διαγράφεται σκοτεινό και αβέβαιο. Με δεδομένη την απομάκρυνση από το ΥΠΕΘ του πρώην υπουργού Αριστείδη Μπαλτά, η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία, όμως θα μπορούσε να μην είχε επισυμβεί αν η κυβέρνηση παρέμενε σταθερή στην ίδια πολιτική και στις εξαγγελίες για την παιδεία που επαγγέλλονταν διαχρονικά από την ίδρυση του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι χτες. Η διαπίστωση αυτή δημιουργεί αμείλικτα ερωτήματα τόσο για τη συνολική μεταμνημονιακή μετεξέλιξη της κυβερνητικής πολιτικής όσο και για τις εξειδικεύσεις της στον τομέα της παιδείας.
Από τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ και τα προβεβλημένα στελέχη του, με αποδέκτες τη μεγάλη πλειοψηφία όσων έχουν απομείνει μετά την επώδυνη συμφωνία του τρίτου μνημονίου, διακηρύσσονταν σε όλους τους τόνους κατά την προεκλογική περίοδο, οι ακόλουθες υποσχέσεις: «Ο ΣΥΡΙΖΑ θα τιμήσει την υπογραφή του και θα εφαρμόσει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε απέναντι στους δανειστές, αλλά με γνώμονα πάντα την προστασία των κοινωνικών ομάδων που πλήττονταν βάναυσα, θα εφαρμόσει ένα παράλληλο πρόγραμμα ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων στην παιδεία, την υγεία, τις εργασιακές σχέσεις και το κοινωνικό κράτος γενικότερα. Θα λειάνει τις επιθετικές αιχμές των εφαρμοστικών ρυθμίσεων, θα αναζητά επίμονα ισοδύναμα μέτρα και τέλος θα αναδεικνύει καθημερινά τη σταθερή προσήλωσή του στον αριστερό του ριζοσπαστισμό». Παράλληλα, ο πρωθυπουργός εξαγγέλλει μεταξύ των άλλων στο υπουργικό συμβούλιο μετά τις εκλογές ότι το πολυνομοσχέδιο για την παιδεία θα ψηφιστεί αμέσως με την έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής. Τι συνέβη στη συνέχεια, μια βδομάδα μετά; Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι γιατί η κυβέρνηση κάνει στροφή 180 μοιρών, εγκαταλείπει τις δεσμεύσεις της για την κατάργηση των νόμων Διαμαντοπούλου-Αρβανιτόπουλου, ειδικά όταν στις προγραμματικές δηλώσεις του Α. Τσίπρα (Ιανουάριος 2015) υπήρχε η άμεση κατάργηση των Συμβουλίων Ιδρύματος (Σ.Ι.), δηλαδή του πιο επιθετικού οργάνου διοίκησης κατά τα νεοφιλελεύθερα πρότυπα. Γιατί η σημερινή κυβέρνηση ενταφιάζει τη δημοκρατία στα ελληνικά πανεπιστήμια;
Εκδοχή πρώτη: Η κυβέρνηση της Αριστεράς αντιμέτωπη με το μαύρο μέτωπο για την παιδεία
Από τον περασμένο Απρίλιο, όταν το νομοσχέδιο για την παιδεία βγήκε για πρώτη στο φως της δημοσιότητας, αμέσως συγκροτήθηκε ένα μέτωπο «αντίστασης» και «αγώνα» με το σύνθημα «όχι Μπαλτάς για την παιδεία». Ένα μέτωπο που εκτός από τα κόμματα της αντιπολίτευσης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΠΟΤΑΜΙ, τους πρώην υπουργούς Διαμαντοπούλου-Αρβανιτόπουλο, συνδικαλιστές των παρατάξεών τους στην ΠΟΣΔΕΠ, πρυτάνεις και άλλα μέλη των διοικήσεων των ΑΕΙ, έτυχε μεγάλης υποστήριξης από τις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες και τα ΜΜΕ. Έκτοτε οι αρχηγοί και των τριών συστημικών κομμάτων τόνιζαν στις δημόσιες εμφανίσεις τους την επικείμενη «καταστροφή» της παιδείας στο σύνολό της από το νόμο Μπαλτά. Αποκορύφωμα αυτού ήταν οι ψηφοφορίες από αντιπολιτευόμενους βουλευτές για τις μνημονιακές συμφωνίες το κατακαλόκαιρο, που υπαινίσσονταν ότι αν ο Τσίπρας τους αναγκάζει να υπερψηφίσουν το τρίτο μνημόνιο, θα έπρεπε να μην επαναπαύεται στην εξασφάλιση της ψήφου τους στο βαθμό που ο «νόμος Μπαλτά» δεν αποσυρθεί. Μπορεί ο πρωθυπουργός να αγνοούσε τις απειλές τους προεκλογικά, στη συνέχεια όμως εύλογο είναι να σκεφτεί κανείς την ανάγκη να κατευναστούν οι αντιθέσεις προσφέροντας ως τροφή στο Μινώταυρο της αντίδρασης την πολυπόθητη Δημοκρατία στα πανεπιστήμια. Ο φόβος, εξάλλου, για τις πιθανές κοινωνικές εκρήξεις που μπορούν να πυροδοτήσουν οι εφαρμοστικοί νόμοι του μνημονίου, στη συνέχεια, ωθεί τη σημερινή κυβέρνηση να έχει στις αποσκευές της την προοπτική σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας με τη συμμετοχή κάποιων ή και των τριών συστημικών κομμάτων του μνημονιακού τόξου.
Εκδοχή δεύτερη: Η ενσωμάτωση της ήττας από την κυβέρνηση της Αριστεράς
Μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου η στρατηγική της αριστεράς του ΣΥΡΙΖΑ τροποποιείται καθοριστικά. Με δεδομένο πλέον το ασφυκτικό πλαίσιο που δημιουργεί η εφαρμογή της μνημονιακής πολιτικής τα περιθώρια ανάδειξης αριστερών φιλολαϊκών πρωτοβουλιών στενεύουν δραματικά. Η υπόσχεση για την ακύρωση της εσωτερικής υποτίμησης και της συνακόλουθης λιτότητας αναβάλλεται για ευθετότερο χρόνο. Αυτό που προέχει σήμερα είναι μια ταχύρρυθμη υλοποίηση των εφαρμοστικών νόμων για την επιτυχή αξιολόγηση εκ μέρους των δανειστών, η αποκατάσταση της οικονομικής σταθερότητας με την ανάπτυξη να ακολουθεί και η πολυπόθητη έξοδος στις αγορές. Οι προεκλογικές υποσχέσεις για την προστασία των αδυνάμων σε ένα ριζοσπαστικό πλαίσιο μεταρρυθμίσεων υποκύπτει πλέον πλήρως στη λογική της ανάθεσης για την υπεράσπιση των εργαζομένων. Πέρα, όμως, από τις πολιτικές ανακολουθίες και τις ιστορικές αποτυχίες που εμπεριέχει μια τέτοια στρατηγική, η εκ των πραγμάτων ήττα που υπέστη ο ΣΥΡΙΖΑ στην επτάμηνη διαπραγμάτευση, προσθέτει ένα ακόμη λόγο που προεξοφλεί την αποτυχία αυτής της εκδοχής στην παρούσα ιστορική στιγμή.
Οι υπουργοί της κυβέρνησης της Αριστεράς, βασικοί μοχλοί υλοποίησης αυτής της πολιτικής, συχνά πλειοδοτούν αγχωτικά για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των δανειστών στον τομέα ευθύνης τους, ώστε να μην επωμιστούν οι ίδιοι αυτοί την αποτυχία των συμφωνηθέντων. Όμως δεδομένης της δέσμευσης κάθε νομοθετική πρωτοβουλία να έχει την έγκριση των δανειστών, ακόμα και όταν οι ρυθμίσεις που προβλέπει δεν περιλαμβάνονται ρητά στα προαπαιτούμενα της συμφωνίας, το να τρέπεται κανείς σε φυγή με την απόσυρσή τους σηματοδοτεί την πλήρη συντριβή του κοινοβουλευτισμού από την ίδια την Αριστερά. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η θέση του σημερινού υπουργού Παιδείας ότι το μνημόνιο απαιτεί την αξιολόγηση των Σ.Ι. πριν την κατάργησή τους. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί ο ενταφιασμός του νομοσχεδίου διότι η έκθεση του ΟΟΣΑ, που είχε παραγγελθεί από τη Διαμαντοπούλου ειδικά για να νομιμοποιήσει τις θεσμικές της ρυθμίσεις, δεν συνάδει με τις ανάγκες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος που επιχειρούσαν οι πρώτες ρυθμίσεις της αριστερής κυβέρνησης για την παιδεία.
Εκδοχή τρίτη: Οι αντιθέσεις στο εσωτερικό των αριστερών κομμάτων δεν είναι πάντοτε πολιτικές
Η ύπαρξη αντιθέσεων μεταξύ μελών στα πολιτικά επίδικα κάθε συγκυρίας αποτελεί μια αποδεκτή και υγιή λειτουργία για τα αριστερά κόμματα της μετασταλινικής περιόδου. Όμως κάτι τέτοιο γίνεται συχνά ο μανδύας που καλύπτει αντιθέσεις και διαφορές που απορρέουν από προσωπικά, ιδιοτελή, εγωιστικά ή υλικά συμφέροντα. Αν αυτή η παραδοχή γίνει αποδεκτή, τότε υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή για τον ενταφιασμό του πολυνομοσχέδιου από τη νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ. Κατά την επτάμηνη επεξεργασία του, το εν λόγω νομοσχέδιο αποτέλεσε αντικείμενο εξαντλητικών συζητήσεων στα τμήματα παιδείας και έρευνας του ΣΥΡΙΖΑ, οργανώσεις των πανεπιστημιακών, κοινοβουλευτική ομάδα, υπουργικό συμβούλιο, αλλά και με πλήθος μεμονωμένων συντρόφων και συναδέλφων χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις. Οι εύλογες διαφωνίες και συγκεκριμένες επισημάνσεις είχαν πολυσυζητηθεί και πολλές εξ αυτών είχαν ενσωματωθεί στην τελική μορφή του πριν από τη δημόσια διαβούλευση εξασφαλίζοντας ευρύτατη συναίνεση από το σύνολο των πανεπιστημιακών. Ξαφνικά, όμως, και αφού το νομοσχέδιο πήρε το δρόμο της κοινοβουλευτικής διαδικασίας (που διεκόπη με την έναρξη της προεκλογικής περιόδου) αρχίζει ένας δεύτερος γύρος αμφισβήτησης και κριτικής από τα ίδια κομματικά μέλη και συντρόφους με διαφορετικό όμως περιεχόμενο από τις διαφωνίες /συμφωνίες της προηγούμενης περιόδου. Έτσι, για παράδειγμα, το Μάιο διαβάζαμε σε άρθρο μέλους του ΣΥΡΙΖΑ που κατακεραύνωνε τις επιθέσεις του «μαύρου» μετώπου διατυπώσεις όπως η ακόλουθη:
Το πολυνομοσχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα αποπειράται να προχωρήσει σε ένα σύνολο ρυθμίσεων ώστε να ανοίξει ο δρόμος για μια πλατειά συζήτηση που θα οδηγήσει σε αλλαγές οι οποίες θα αποτυπωθούν σε ένα νέο νόμο πλαίσιο. Οι επιφυλάξεις που έχουμε αρκετοί, όπως η συγκρότηση των πρυτανικών σχημάτων και η έλλειψη συζήτησης για μια ουσιαστική και όχι γραφειοκρατική συμμετοχή των φοιτητών και για τα οποία το υπουργείο συζητάει εναλλακτικές προτάσεις, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να καθυστερήσουν την ψήφιση του νομοσχεδίου, η άμεση ψήφισή του αποτελεί πολιτική και εκπαιδευτική προτεραιότητα.
Ο ίδιος σύντροφος αμέσως μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου επανέρχεται σε άρθρο του με μια νέα ατζέντα για τα πανεπιστήμια:
Οι προτεινόμενες από το υπουργείο ρυθμίσεις (οι οποίες ουδέποτε ψηφίστηκαν) αντιμετώπιζαν, ως έπρεπε, ορισμένα από τα απαράδεκτα στοιχεία των νόμων Διαμαντοπούλου-Αρβανιτόπουλου, που είχαν οδηγήσει σε πλήρη αποδιοργάνωση τα πανεπιστήμια, αλλά διατυπώθηκαν σε ένα μακροσκελέστατο, πολιτικά αντιφατικό και νομοτεχνικά ανεπαρκές κείμενο. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις επαναφέρουν το μοντέλο του πανεπιστημίου του 1980 που θεμελίωσε ο νόμος 1268 του ΠΑΣΟΚ.
Αν αυτό δεν αποτελεί την πλήρη υιοθέτηση της κριτικής του μαύρου μετώπου που κατακεραύνωνε ο ίδιος αρθρογράφος τρεις μήνες πριν τις εκλογές, ας αναζητήσουμε πέρα από την κοινή λογική τις απαντήσεις σε αυτή τη μεταστροφή!
Το παράδειγμα αυτό δεν αποτελεί εξαίρεση αν αναζητήσει κανείς τις διαφοροποιήσεις συντρόφων στις διαδικτυακές λίστες. Θα διακρίνει τότε περιπτώσεις όπου η προσωπική μεροληψία αναδεικνύεται από δηλώσεις του τύπου «με το νόμο αυτό και με τη φοιτητική συμμετοχή που προβλέπει εγώ ποτέ δεν θα μπορέσω να εκλεγώ πρύτανης στο πανεπιστήμιο που υπηρετώ». Αυτά απλά συνιστούν την ηγεμονία μέσα στην Αριστερά της αστικής ιδεολογίας και της εξατομικευμένης συμπεριφοράς για την ικανοποίηση ιδιαίτερων επιθυμιών. Τώρα το ότι το πολιτικό πρόσωπο που έχει την ευθύνη για την τελική απόφαση μεταξύ μιας πολιτικής θέσης (πολυνομοσχέδιο) και ατομικών απαιτήσεων (απόσυρση) επιλέγει τη δεύτερη δικαιώνει απόλυτα τη μαρξιστική θέση ως προς την ενσωμάτωση των εκπροσώπων της Αριστεράς στο δίκτυο των κρατικών σχέσεων, όταν αυτοί αντιλαμβάνονται το κράτος στην εργαλειακή του εκδοχή που στην Ελλάδα περιλαμβάνει κατεξοχήν ατομικά ή μεμονωμένα αιτήματα. Σε οποιαδήποτε από τις τρεις εκδοχές ή και σε συνδυασμό τους, αυτό που επιβεβαιώνεται είναι η μεταστροφή της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε συντηρητικές αναδιπλώσεις
Προσφατα Σχολια